W opisie i interpretacji obecnej fazy ewolucji systemu osadniczego Polski dominuje pojęcie ośrodków metropolitalnych, postrzeganych jako „lokomotywy” rozwoju gospodarczego oraz współczesnych przemian społecznych. Określenie na nowo roli, którą dziś odgrywają małe miasta stanowi ważny, chociaż w pewnym stopniu ukryty aspekt oceny tej fazy. Taki stan rzeczy nie oznacza braku badań naukowych poświęconych małym miastom, które w porównaniu z wieloma innymi krajami są w Polsce wyraźnie reprezentowane. W badaniach polskich, zwłaszcza tych związanych z polityką przestrzenną, przeważa perspektywa, zgodnie z którą funkcje i szanse rozwojowe małych miast są odnoszone do ich relacji, w tym zwłaszcza dostępności w przestrzeni względem dużych ośrodków miejskich.
Podczas gdy funkcje pełnione przez małe miasta ulegają zmianom o charakterze sekularnym, wynikającym ze zmniejszania się oporu odległości i postępującej specjalizacji w zakresie dóbr rynkowych, jak i usług publicznych dostępnych w przestrzeni, to w okresie ostatnich dziesięcioleci zmiany te występują ze zwielokrotnionym nasileniem. Wynika to z oddziaływania nowych czynników, zwłaszcza presji demograficznej oraz restrukturyzacji rolnictwa. W efekcie, w warunkach postępującej metropolizacji przestrzeni, funkcje gospodarcze, struktury ludnościowe, jak również fizyczna przestrzeń małych miast podlegają głębokim przekształceniom. Miasta te ujmowane jako zbiór, w procesie tym tracą swoje zasoby – wyspecjalizowane funkcje oraz kapitał ludzki na rzecz większych ośrodków w Polsce. Następuje to równolegle z odpływem migracyjnym za granicę. Jeśli obserwowany spadek znaczenia małych miast w przestrzennej organizacji osadnictwa jest tendencją długotrwałą, to przyjmuje on obecnie nowe formy. Zidentyfi kowanie ich jako ogólnego kryzysu małego miasta nie byłoby w pełni uzasadnione, bowiem zjawiska stagnacji i regresu występują nierównomiernie, obejmując w niejednakowym stopniu miejscowości pełniące różne funkcje, a także różnie usytuowane w przestrzeni.
( z Wprowadzenia)
Monografia powstała w ramach projektu badawczego Narodowego Centrum Nauki Nr 2015/19/B/ HS4/00114 pt. Kierunki i czynniki przemian funkcji małych miast Północno-Wschodniej Polski.
en
pl
