Przed niniejszym rozdziałem postawiono cztery cele. Pierwszy cel to ustalenie podstawowych wymiarów tożsamości nauk ekonomicznych. Drugim celem jest zidentyfikowanie przejawów różnorodności i prawidłowości występujących na „rynku” paradygmatów w naukach ekonomicznych. Kolejnym, trzecim celem jest refleksja nad przejawami i możliwymi konsekwencjami interdyscyplinarności odniesionej do nauk ekonomicznych. Czwarty cel to refleksja nad przyszłością nauk ekonomicznych. Podstawową metodę badawczą zastosowaną przy przygotowaniu tego rozdziału była krytyczna analiza literatury przedmiotu.

Rozdział jest przyczynkiem do współczesnej dyskusji na temat rozróżnienia między ekonomią głównego nurtu, mainstreamem, a nurtem heterodoksyjnym. Punktem wyjścia jest dla autora teza, że obserwuje się współcześnie rosnące zróżnicowanie metodologiczne i teoriopoznawcze w ekonomii jako nauce, zwłaszcza ze względu na dwa rodzaje „dualizmu”: ekonomia jako nauka teoretyczna (nomologiczna) versus nauka stosowana oraz dystynkcja między ekonomią pozytywną (opisową) a normatywną. W kontekście związanym z tą dyskusją autor dowodzi potrzeby rosnącego pluralizmu metodologicznego nauki ekonomicznej, krytykuje tendencję do uniwersalizmu behawioralnego ekonomii jako nauki (związanego głównie z neoklasyczną ortodoksją). W drugiej części rozdziału, autor najpierw wyjaśnia, nawiązując szeroko do współczesnej literatury przedmiotu, jak w ogóle należy rozumieć pojęcie ortodoksji oraz dlaczego taki status ma współcześnie szeroko rozumiana ekonomia neoklasyczna, wskazując również elementy jej metodologicznego paradygmatu. Podkreśla zarazem, że współcześnie obserwujemy proces różnicowania czy wzbogacania tego paradygmatu (dzięki rozwojowi ekonomii behawioralnej, nowej ekonomii instytucjonalnej, ekonomii złożoności, czy ekonomii ewolucyjnej). Następnie autor definiuje pojęcie heterodoksji (nurtu heterodoksyjnego) we współczesnej ekonomii, identyfikuje jego elementy (m.in. ekonomia postkeynesowska), zwracając również uwagę na trudności w przeprowadzeniu jednoznacznej dystynkcji: nurt ortodoksyjny (mainstream) – nurt heterodoksyjny. Traktując jako punkt odniesienia krytykę mainstreamowej ekonomii neoklasycznej, autor podejmuje próbę określenia wspólnych cech współczesnej heterodoksji ekonomicznej. Są to według niego: realizm metodologiczny, holizm poznawczy, racjonalność proceduralna mikropodmiotów, odrzucenie neoklasycznej koncepcji równowagi i „automatyzmu rynkowego” jako mechanizmu jej osiągania, odrzucenie mainstreamowego formalizmu modelowo-dedukcyjnego (uznanie za równouprawnioną w ekonomii analizę historyczno-opisową).

W analizie zmian, jakie zaszły w badaniach ekonomicznych w wyniku ostatniego kryzysu, za przydatne należy uznać rozróżnienie między dwoma odrębnymi, ale powiązanymi ze sobą aspektami. Zmiany w sposobie uprawiania ekonomii (aspekt czy wymiar metodologiczny) należy odróżnić od zmian w zakresie wyjaśniania rzeczywistości gospodarczej (aspekt teoretyczny i empiryczny). Te dwa aspekty mogą się wzajemnie dobrze uzupełniać, ale w pewnych okresach zbyt rygorystyczne podejście do sposobu uprawiania ekonomii może ograniczać postęp w wyjaśnianiu rzeczywistości. Przedstawione w rozdziale poglądy wybranych wybitnych ekonomistów skłaniają do refleksji, że w przypadku badań nad problemami stabilności makroekonomicznej i finansowej utrzyma się w nadchodzących latach charakterystyczny dla głównego nurtu prymat rygoru metodologicznego, aczkolwiek zwiększy się realizm przyjmowanych w modelach założeń. Wyraźnie większej otwartości na dorobek nurtów heterodoksyjnych i innych nauk społecznych można spodziewać się w badaniach nad przyczynami wzrostu długookresowego oraz nad ewolucją systemu kapitalistycznego. Za trwałe zmiany w ekonomii w reakcji na obecny kryzys można uznać: a) znacznie większe uwzględnienie czynników finansowych; b) wyraźne otwarcie się głównego nurtu na dorobek ekonomii behawioralnej; c) położenie silniejszego nacisku na znaczenie podziału dochodów i majątku we wzroście i rozwoju gospodarczym.

Nauka o finansach jest wśród nauk ekonomicznych dyscypliną szczególną: z pewnego punktu widzenia najbardziej interesującą, najważniejszą, a zarazem najtrudniejszą. Chociaż do roli „królowej nauk” nieprzypadkowo aspirują filozofia, matematyka czy fizyka, to właśnie ekonomia, nie tylko zdaniem ekonomistów, jest „królową” wśród nauk społecznych, a nauka o finansach uważana jest, nie tylko przez finansistów, za „królową” wśród nauk ekonomicznych. Zaprezentowane studium jest próbą ukazania metodologicznego statusu nauki o finansach, jej specyfiki, paradygmatów i miejsca w systemie współczesnych nauk ekonomicznych. Nauka o finansach jest dyscypliną złożoną, z licznymi klasycznymi i nowymi subdyscyplinami. Ma silne związki z licznymi dyscyplinami ekonomicznymi i pozaekonomicznymi. Nauka o finansach, chociaż rozwijana jest od ponad 100 lat, może być z pewnej perspektywy traktowana jako nauka in statu nascendi.

W Polsce i na świecie nie ma dotąd jednakowego rozumienia pojęcia zarządzania. W rozdziale proponuje się cztery kryteria uznania działania ludzi za zarządzanie. Zarządzanie jest procesem bardzo złożonym i uważa się je obecnie za jeden z najważniejszych czynników rozwoju gospodarczego i społecznego krajów. Praktyka zarządzania występuje od tysięcy lat. Nauki o zarządzaniu narodziły się na początku XX wieku. Należą do praktycznych nauk społecznych. Nie doczekały się do dziś ogólnego określenia ich granic, co jest z wielu przyczyn trudne, ale nie można się zgodzić, że wyznaczenie tych granic jest niemożliwe. Granice te nie powinny być ostre. Przedmiotem zainteresowania i badania przez nauki o zarządzaniu jest funkcjonowanie i rozwój organizacji bez wchodzenia na obszary makroekonomiczne i makrospołeczne. Nauk o zarządzaniu nie należy określać naukami interdyscyplinarnymi. Występowanie nauk o zarządzaniu obecnie w Polsce w dziedzinie nauk ekonomicznych i w dziedzinie nauk humanistycznych jest nieracjonalne. Powinny one występować jako samodzielna dziedzina nauki. W ich ramach należy dążyć do ukształtowania się pewnej liczby subdyscyplin, ale wystrzegając się ich nadmiernej liczby, gdyż to powodowałoby niekorzystną sytuację w nauczaniu nauk o zarządzaniu oraz prowadziłoby to do ich dezintegracji jako dyscypliny naukowej.

Tożsamość nauk jest konstrukcją społeczną, której towarzyszy przekonanie o odrębnym istnieniu danej dyscypliny akademickiej, podzielane przez społeczność, która ją uprawia. Podjęto dyskusję z dotychczas zgłaszaną krytyką nauk o zarządzaniu, związaną z rzekomą młodością, zróżnicowaniem, pragmatycznością czy eklektyzmem. Następnie przedstawiono wzorzec rozwoju instytucjonalnego ucieleśnionego uniwersyteckimi programami nauczania, stowarzyszeniami akademickimi, czasopismami, szkołami biznesu i konsultingiem. Wyodrębniono typowe ścieżki rozwoju teorii identyfikowane w publikacjach. Dalej podkreślono wyjątkowy pośród wszystkich dyscyplin nauki wysiłek legitymizacyjny realizowany przez środowisko nauk o zarządzaniu poprzez porządkowanie subdyscyplin, procedury akredytacji programów nauczania czy preferowane metody badań. W konkluzji podkreślono, że centralną kategorią epistemologiczną nauk o zarządzaniu jest działanie, a nie prawda.

W rozdziale scharakteryzowano najważniejsze tendencje w zakresie rozwoju badań statystycznych i ich zastosowań w naukach ekonomicznych. Szczególną uwagę zwrócono na konsekwencje wynikające z postępu technologicznego, ułatwiającego dostęp do wielu źródeł danych, a także zwiększającego możliwości pozyskiwania, przetwarzania i analizy danych statystycznych. Podkreślono, że zwiększające się znaczenie błędów nielosowych w badaniach reprezentacyjnych powoduje konieczność korzystania ze zintegrowanych zbiorów danych oraz z informacji określanych terminami paradata i metadata. Analizując natomiast najnowsze trendy w badaniach statystycznych, wskazano zarówno na komplementarną rolę big data w tradycyjnych badaniach statystycznych (zwłaszcza niewyczerpujących), jak i na stopniowe zastępowanie w niektórych zagadnieniach badań próbkowych analityką big data.

Artykuł przedstawia dyskusję na temat klasyfikacji nauk ekonomicznych. Podstawą tej dyskusji są przemiany w subdyscyplinach nauk ekonomicznych w ostatnich kilkudziesięciu latach, zwłaszcza po ostatnim kryzysie finansowym. Druga część artykułu przedstawia najważniejsze wyznaczniki przemian, które będą wpływać na rozwój nauk ekonomicznych. Są nimi: zmiany technologiczne, przede wszystkim w obszarze fintechów, oraz zmiany instytucjonalno-społeczne, takie jak: powstanie gospodarki dostępu, uberyzacja gospodarki, rozwój sieci społecznych i sieci biznesowych, wzrost znaczenia megakorporacji oraz wzrost udziału niezależnych kontraktorów na rynku pracy. Te zmiany spowodują również konieczność fundamentalnych zmian w procesie dydaktyki nauk ekonomicznych. Zmiany te pójdą w kierunku doskonalenia następujących cech absolwentów: umiejętności analityczne, umiejętności komunikacyjne, kreatywność, mobilność, elastyczność zdobywania wiedzy i umiejętności, umiejętność ciągłego kształcenia.

Syntetyczny opis ewolucji badań nad procesami ludnościowymi dotyczy badań nad procesem reprodukcji ludności generującym zmiany wielkości populacji i jej struktur, które prowadzono w ostatnim półwieczu w krajach rozwiniętych, w tym głównie w Europie. Skupiono się na tym, jakie procesy ludnościowe i problemy badawcze zajmowały uwagę badaczy, jakim zmianom podlegała perspektywa badawcza, jakie były główne kierunki rozwoju metod pomiaru i analiz rozpatrywanych procesów oraz źródeł danych. Zwrócono przy tym uwagę na relację między demografią a innymi naukami, w tym zwłaszcza naukami ekonomicznymi. U podstaw przedstawionych rozważań leży przekonanie, że potrzeby badawcze są silnie związane z przebiegiem procesu reprodukcji ludności (procesu odtwarzania pokoleń), który jest zróżnicowany między krajami i kontynentami. Omawiając aktualne wyzwania badawcze, wskazano na zmianę perspektywy badawczej demografii i jej wpływ na trzy zasadnicze składowe rozwoju demografii: rozwój metod analiz procesów demograficznych, rozwój badań empirycznych i baz danych oraz wzmacnianie powiązań z innymi dyscyplinami.

Spis ludności jest podstawowym źródłem informacji o stanie i strukturze ludności oraz jej rozmieszczeniu terytorialnym. Badanie to stanowi zasadniczą część narodowego i międzynarodowego systemu statystyki oficjalnej przede wszystkim dlatego, że dostarcza szacunków liczby ludności. Spis jest jednym z najstarszych badań statystycznych, ale... czy to badanie jest nam dzisiaj nadal potrzebne? Czy statystyka oficjalna, której zadaniem jest zapewnienie rzetelnego systemu informacji, jest w stanie sprostać tym oczekiwaniom? W rozdziale podjęto próbę odpowiedzi na powyższe pytania poprzez omówienie zmian organizacyjnych badań statystycznych, metod przeprowadzania oraz transformacji spisów ludności, a zwłaszcza zagrożeń i perspektyw na przyszłość związanych z wykorzystaniem pozastatystycznych źródeł danych (m.in. rejestrów administracyjnych czy big data), jako alternatywnych metod przeprowadzania spisu ludności.

W polskiej praktyce obecne są trzy generacje zarządzania w sferze ludzkiej. Analiza porównawcza uzasadnia traktowanie zarządzania kapitałem ludzkim jako nowoczesnej, w pełni ukształtowanej koncepcji sprawowania funkcji personalnej. Zasadniczy argument stanowi wartościotwórczy charakter kapitału ludzkiego w warunkach ery cyfrowej. Istotne determinanty wynikają z sytuacji na rynku pracy, która kształtuje się pod wpływem zmian technologicznych – Industry 4.0, sytuacji demograficznej, a także cech nowych modeli struktur organizacyjnych. Celem rozdziału jest wskazanie kluczowych przesłanek unowocześnienia realizacji funkcji personalnej w organizacji i przedstawienie głównych założeń koncepcji zarządzania kapitałem ludzkim, która stanowi reakcję na te wyzwania.

Przedmiotem rozdziału jest ekonomia pracy, jej powstanie i rozwój, a także kierunki i charakter badań oraz relacje między ekonomią pracy a innymi naukami. Ekonomia pracy powstała w latach 40. XX wieku w rezultacie prac amerykańskich ekonomistów, m.in. J. Dunlopa, C. Kerra, R. Lestera i L. Reynoldsa, którzy odrzucili neoklasyczny model rynku pracy i podkreślili zasadniczą rolę instytucji w analizie rynku pracy. W następnym okresie rozwoju (lata 1970–2000), pod wpływem neoklasycznego odrodzenia w teorii ekonomii, ekonomia pracy utraciła nieco swoją wcześniejszą, instytucjonalną specyfikę i upodobniła się do ekonomii głównego nurtu. Zasadniczy wkład do ukształtowania się współczesnej ekonomii pracy wniosła nowa ekonomia instytucjonalna, w której podjęto próbę pogodzenia nowego, instytucjonalnego spojrzenia na procesy gospodarcze z podstawowymi ideami głównego nurtu ekonomii. W rozwoju ekonomii pracy można zauważyć zarówno tendencje do dyferencjacji (odrębności), jak i tendencje do integracji (podobieństwa) z innymi naukami. Tendencje te występują nie tylko w odniesieniu do przedmiotu badań ekonomii pracy, lecz także w odniesieniu do stosowanych metod badawczych.